- Centrum Informacji Konsumenckiej

Fake news – czyli fałszywa „prawda”?

Coraz więcej osób zdobywa informacje poprzez media społecznościowe. Każdy z nas trafił na informacje budzące wątpliwości. Bo na jakiej podstawie ktoś twierdzi, że np. dziś słońce spadnie na ziemię lub nastąpi koniec świata? W ostatnich dniach tematem numer jeden jest koronawirus. Szybciej niż sam wirus, rozprzestrzeniają się tylko fake newsy o jego pochodzeniu i teorie spiskowe.

Czym są fake newsy?

Termin „fake news” jest neologizmem i nie ma formalnej definicji. W luźnym tłumaczeniu możemy powiedzieć, że jest to wiadomość mająca na celu wprowadzenie odbiorcy w błąd. Nie jest prawdą, ani nie jest kłamstwem. Fake news opiera się zazwyczaj na dezinformacji lub żarcie, często zawierając elementy prawdziwe. Fake newsy mogą udawać prawdziwe informacje, artykuły, posty w mediach społecznościowych, memy itp. Mogą być tworzone w różnych intencjach, od oszustwa, poprzez narzędzia propagandy, wywołanie sensacji, po żart.

Internet to obecnie najpopularniejsze źródło komunikacji. Należy jednak z dystansem podchodzić do publikowanych w nim treści. Z badania IAB Polska „Dezinformacja w sieci. Analiza wiarygodności kanałów informacyjnych” wynika, że liderem w rozpowszechnianiu fake newsów są właśnie media społecznościowe. Na drugim miejscu portale internetowe. 

Jakiś czas temu fake newsem, który zdominował media i internet był „niebieski wieloryb”. Pisaliśmy o tym m.in. w artykule dot. wyzwań w sieci: http://cik.uke.gov.pl/news/challenge-w-sieci,184.html. Media zalewały nas informacjami o negatywnych, wręcz tragicznych konsekwencjach „gry”, której ofiarami padały dzieci. Niestety przy dystrybuowaniu tego typu treści górę wzięła ludzka wyobraźnia. Mało kto pofatygował się o sprawdzenie informacji.

Mylące mogą być też wiadomości, których głównym celem jest sparodiowanie, ośmieszenie opisywanej sytuacji bądź osoby i interpretacja ich jako właśnie fake newsa. Granica często się zaciera i powstaje błędne koło napędzane przez samych czytających. Upubliczniając treści, które nie mają pokrycia w rzeczywistości, sami narażamy się na nieprzechylne komentarze ze strony innych.

Warto więc weryfikować podejrzane informacje na podstawie kilku źródeł lub czytać je z przymrużeniem oka.

Dezinformacja może mieć różny charakter:

1. sfabrykowana treść – treść nieprawdziwa, stworzona by oszukać odbiorcę;
2. zmanipulowana treść – prawdziwa treść tak zniekształcona by oszukać odbiorcę;
3. fałszywa treść – jeśli fałszywie powołuje się na prawdziwe źródła;
4. fałszywy kontekst – kiedy prawda ulokowana jest w fałszywym kontekście;
5. satyra lub parodia.

Podział fake news w oparciu o takie kryterium treściowe wskazuje C. Wardle¹.

Fake newsy rozpowszechniają nie tylko użytkownicy czy media, sprzyjają temu również rozwiązania technologiczne, np. boty.

Jak  się ustrzec przed fake news? 

1. sprawdź źródło informacji – stronę www, znajdź pierwotne źródło;
2. nie wierz nagłówkom – wczytaj się w treść,
3. zweryfikuj wiarygodność autora,
4. sprawdź datę – mogą to być informacje sprzed paru miesięcy lub lat,
5. zaczerpnij opinii.

Rozwój technologiczny powoduje, że informacje, w tym fake newsy, błyskawicznie przenikają do społeczeństwa, a powstrzymanie dezinformacji w sieci wydaje się niemożliwe. Nie popadajmy jednak w paranoję. Wykorzystajmy możliwości inetrentu w celu weryfikacja zawartych w nim treści.